Ganà

Ganà (òrere Ghana me usem Uket-chieen̄) ìre ido ge òkup me Afirika agan̄ Ichep-ura. Ganà ìkup igbet Ọfọ Okwaan̄ Gini, mè emen-awaji Atilantik, me Afirika agan̄ ichep-ura. Ido ìtatap ikana Ganà ire Kot Divuwa me agan̄ ichep-ura, Bukina Faso me agan̄ inyọn̄, mè Togo me agan̄ mbum-ura. Ganà isibi ogwu ubọọn̄ akọn̄ me usem Soninka.

Egop Ido Ganà

Iman̄-ido Ganà

Okwa-ido: Awaji gbana Ganà ijọn̄ kiji

Ogugo-ijọn̄ Ganà

Adasi mgbọ ebi ene elukbe me ere egwenbe Ganà chereyi ìre me emen senturi akọp mè ge; owuwa ijọn̄-ubọọn̄ mîkup karake mgbọ ya. Echi ìsisibi isi ichit me lek kiban̄ ìre Ijọn̄-ubọọn̄ Dagbọn mè Ijọn̄-ubọọn̄ Ashanti. Bene me akọp mè senturi go, ebi Pọtugalu mè owuwa ofifi ido me Yurop mînyinyan̄a lek ijọn̄ ya ikiweek irere ebi gaalek ìkakaan̄ unen irọrọ mbubek me ere ya, abayaage inire emen akọp me sentury onaan̄ge mgbọ ebi Biriten enibọkọbe lek ijọn̄ ya.

Otu-ifuk ene ìluluk me Ganà ire efie akọp ita, igọọk me lek orirọ ifuk-ene erọbe me acha 2010. Akọp jaaba mè ge nchọi mè iba me efit irek (71.2%) ere Kristien; akọp mè jaaba nchọi mè gweregwen me irek efit (17.6%) ere Musilim; irek go nchọi mè iba me efit (5.2%) ekifaka mfaka igọọk me lek orọmijọn̄ kiban̄.

Ganà îkaan̄ esese lek ijon̄: bene me ijọn̄ mbubet mbubet si re lek aka oron, echi unye otu ibot okirep ìgwook, me agan̄ tọrọpik (agan̄ ura okisibi itoon̄). Esese chieen̄ anam mîluk me ido ya si.

Ganà ìkaan̄ ogwu ibot mkpulu ido ge gaalek; ekikpulu si ido ya igọọk me lek ikpa ikan ido [constitution]. Njennyisi Ganà okpọkpọ ikikaan̄ me agan̄ ugwem mbubek [economy] mè ubọk-mkpulu kiban̄, eyi òjeje igọọk me lek eru demokarasi, îrọ inyi ido ya ikana ge me lek echi ìkitọ ikọ me Afirika agan̄ Ichep-ura.

Ido Ganà ire ge me lek ido ìkup me Non-Aligned Movement, Ntitiin̄ Afirika, ECOWAS, G-24, me Common Wealth.