Antatika
Antatika (òrere Antartica mè Antarctica me usem Ebeke) ìre ge me lek kọntinenti (ikpele lek ijọn̄) jaaba òkup me linyọn̄. Ọmọ ore eyi òfofo agan̄ osiki ichit me etete kọntinenti jaaba cha. Ọfọkọ-linyọn̄ eyi agan̄ Osiki ìkup me emen kan̄. Kọntinenti yi ìkup me agan̄ Antatik me Ìkike-iba linyọn̄ agan̄ Osiki; mè ikup si me emen Okokop Antatik [Antarctic circle].
.svg)
Emen-awaji agan̄ Osiki otap ikana ọmọ okokop. Okike ijọn̄ îbenbe ìre 142 000 000 km² ikat ikana. Ọmọ ore òso go me lek ikpele lek ijọn̄ jaaba cha. Îmin igak Ọstirelia inu môsobe mgbọ iba, ire isa itọt me lek. Akọp irek onaan̄ge mè jeeta me efit irek (98%) me lek ijọn̄ Antaktika ìre mun̄-ewuuk [ice] ochit. Mun̄-ewiuk cha mîlobo ọkpọk ijot kilo ge mè okpọkọ onaan̄ge (1.9km) - me usini ere, îlobo ọkpọk igak eya; me usini ere, îsip igak eya. Ere ya îfiik enenen. Eya orọ ebi ene kpeluk. Me otutuuk lek ijọn̄ kọntinenti ya, obop ene ge mè efit ge mè gweregwen (1,106) gaalek eluk. Otutuuk kiban̄ eluk me esese uwu-mweek [Research Stations] ikikween̄ mè ikiweek si inu ifolek ijọn̄ ya.
Me etete otutuuk kọntinenti jaaba cha òkukup, Antaktika ofiik ichit; ọmọ ochat ichit; ọmọ ke efet onye me emen ichit; ijọn̄ kan̄ si obene ichit. Agan̄ ilile me lek otutuuk ijọn̄ kan̄ ìre èwê mun̄-ewuuk.
Ìbot òkirerep îkijot akọp sentimita iba (20cm) me otuuk kè acha me agan̄ otu mun̄, mè òsip ogak eya me agan̄ inyọn̄ ama. Ere îkifiik ire òsiki akọp jeeta mè onaan̄ge mè okpọkọ iba me otitọ Selsiọs (-89.2 ℃). Me ere mun̄-ewuuk ikachitge, inu òtitibi ìre asabọn uti mè mbubet. Ita me lek ebi kè anam kpekimun̄ me chieen̄ mè ebi kè asabọn irin̄ mè akọkọọk, anam echi òluluk me ere ya ìre penjuwin, mè siilù mè tadigeredi.
Kpekeriọọn̄ ibe ke ere òkup ikeya îkup me linyọn̄ meege ire acha 1820 mgbọ ebi Rọsia eweekbe ere ya imun̄.
Erieen̄ ya, Antatika, inan̄a me usem Giris inin̄ me use Rom. Ìsibi "eyi òkibene chieen̄ ikpọ Atik" mè iyaka isibi "eyi òkibene chieen̄ ikpọ agan̄ Inyọn̄." Aristọtulu îge inu ofolek Agan̄ Antatik me ikpa kan̄ ekigwen "Metiọrọlọji" [Meteorology] îgebe me emen i.ò. 350 SK (Sabum Karais) sabum ufi ene onige inu ibak. Ebi ufi ene kire Marinius ogwu ido Taya; Aijinus [Hyginius] mè Apuliọs [Apuleius] (ebi ìnan̄a me Rom); mè Jiọfiri Chọsa [Geofrey Chaucer], otutuuk mîgọọk itumu ikọ ofolek erieen̄ ya me emen ikpa kiban̄. Me oka mgbọ cha, erieen̄ ya ìkisibi esese inu, kpokore ijọn̄ ekitumu ikọ ofolek mgbọ keyi. Adasi ogwu òsasa erieen̄ yi igwen ibak kọntinenti yi ìre Jọn Jọọji Batolomi [John George Batholomew] me emen acha 1890 cha. Me mgbọ ya, ọmọ ìre ogwu usọ òkigwook ogugo-ijọn̄ [cartographer].